Nga mitet e krijimit deri te oguret politike, kultura të ndryshme kanë pasur interpretime shumë të ndryshme të fenomenit dramatik natyror.
Në ditët pas shtypjes së një kryengritjeje jakobite në Angli në vitin 1716, drita të çuditshme u panë duke u përhapur në qiellin e natës.
Ato u përshkruan në mënyra të ndryshme si të dukur si “flaka e pastër”, “diçka që i ngjante tubave të një organoje” dhe një “dush gjaku”. Njerëzit gjithashtu kishin interpretime të ndryshme të asaj që po shihnin, nga gjigantë me shpata flakëruese deri te ushtritë që luftonin në qiell.
Gjatë Rebelimit Jakobit, Stuartët katolikë të rrëzuar kërkuan të rifitonin fronin anglez nga monarkia protestante, dhe interpretimi i këtyre vizioneve varej nga prirjet politike dhe fetare të një individi. Siç shkroi një klerik dhe shkrimtar anglez në atë kohë, disa e shihnin “të huajin e kobshëm” me habi të shqetësuar. Të tjerë, shtoi ai, “lexuan, në pamjen e tij të shndritshme, fatin e kombeve dhe rënien e mbretërive”.
Sot e dimë se shfaqjet e gjalla të ngjyrave dhe formave nga aurora boreale shkaktohen nga aktiviteti në sipërfaqen e Diellit. Këto ndriçojnë qiellin përtej vendeve të tij të zakonshme kur aktiviteti diellor rritet. Në ditët e fundit, një stuhi e fortë gjeomagnetike i ka bërë dritat veriore të dukshme në shumë zona të Mbretërisë së Bashkuar dhe SHBA-së.
Por të dhënat e shkruara dhe traditat gojore tregojnë se njerëzit janë magjepsur nga këto ngjyra vallëzuese për mijëvjeçarë – dhe kanë dalë me disa teori interesante se çfarë i shkaktonte ato.
Disa nga këto histori janë relike të së kaluarës. Bifröst i kozmologjisë nordike, kreshta e ylberit që lidhte tokën e vdekshëmve me mbretërinë e perëndive, për shembull, mund të ketë qenë një referencë për aurorën.
Por të tjerat mbeten pjesë e traditave të rrëfimit gojor, që zakonisht shihen si trashëgimi kulturore ose mësim moral sesa si besim i mirëfilltë.
Por studiuesit tani po gjejnë referenca të mundshme edhe më të vjetra. Tekstet e lashta greke, për shembull, si Meteorologica e Aristotelit nga rreth vitit 330 p.e.s., mund t’i referohen aurorës. Kjo përshkruan vizionet e natës që ndonjëherë marrin “pamjen e një flake që digjet, ndonjëherë atë të pishtarëve dhe yjeve në lëvizje”.
Gjithashtu përmendet një “ylber shumë i kuq i shtrirë në lindje” që përmbahet në ditarë astronomikë në pllaka argjile nga Babilonia nga viti 567 p.e.s., si dhe të dhëna asiriane që i paraprijnë asaj të paktën një shekull. Studiuesit asirianë i gdhendën këto referenca për “shkëlqimin e kuq”, “renë e kuqe” dhe “qiellin e kuq” në pllakat e lashta kuneiforme së bashku me një interpretim të asaj që ato përfaqësonin – të tilla si oguret për ngjarjet historike – për të informuar mbretërit e tyre.
Por referenca më e vjetër e njohur tani mund të jetë një tekst 3,000-vjeçar i shkruar rreth 300 vjet më parë në shkopinj bambuje. Në një punim të vitit 2023, studiuesit identifikuan një përmendje të aurorës në The Bamboo Anals, një kronikë e Kinës së lashtë. Ai përshkruan një ngjarje “me pesë ngjyra” që ndodh gjatë natës, të cilën studiuesit thonë se tregon një “ngjarje të mundshme ekstreme të motit hapësinor” në fillim të shekullit të 10-të p.e.s.
Studiuesit mund të bëjnë hamendësime të bazuara në njohuritë e tyre se këto përshkrime poetike ishin të aurorës duke kryqëzuar rrëfimet historike me të dhëna shkencore si aktiviteti diellor i kaluar dhe pozicioni i fushës magnetike në ndryshim të Tokës, si dhe duke përjashtuar fenomene të tjera qiellore.
Burimi i artikullit: https://www.bbc.com/future/article/20251114-historys-epic-theories-of-what-causes-aurora
Burimi i fotos: https://www.freepik.com/free-photo/black-suv-snow-covered-field-green-aurora-lights_12687247.htm#fromView=search&page=1&position=1&uuid=675d40b8-3236-4ae9-b515-2bd0a54e0cca&query=Northern+Lights+