Imagjinoni të regjistroheni për një eksperiment të thjeshtë – dy javë lojë rolesh, asgjë më shumë. Ju jeni ose një “i burgosur” ose një “roje” në një burg të rremë. Në fillim, tingëllon si një lojë interesante, por pastaj ndodh diçka. Rolet fillojnë të turbullohen dhe papritmas, nuk jeni më thjesht duke luajtur. Dinamika e pushtetit merr përsipër. Rojet bëhen mizore dhe të burgosurit ndiejnë frikë të vërtetë.
Kjo është historia shqetësuese e Eksperimentit të Burgut të Stanfordit, një studim historik i vitit 1971 që u shndërrua në kaos brenda gjashtë ditësh dhe ngriti pyetje urgjente rreth natyrës njerëzore, autoritetit dhe etikës.
Eksperimenti
I udhëhequr nga psikologu Philip Zimbardo, qëllimi ishte të vëzhgohej se si njerëzit përshtaten me rolet e autoritetit dhe nënshtrimit. Një burg i improvizuar u ngrit në bodrumin e Universitetit të Stanfordit dhe 24 studentë meshkuj të kolegjit, të kontrolluar për shëndetin psikologjik, u caktuan rastësisht si roje ose të burgosur. Çdo pjesëmarrës u pagua për kohën e tij, por shpërblimi erdhi në mënyra që askush nuk e priste.
Në fillim, “rojeve” iu dhanë uniforma, syze dielli me pasqyrë (për të mbuluar sytë) dhe shkopinj gome. “Të burgosurve” iu hoq individualiteti i tyre – u detyruan të vishnin bluza me numra dhe të referoheshin vetëm me ato numra. Ajo që pasoi ishte një transformim gradual, por tronditës.
Brenda vetëm 48 orësh, rojet filluan të shfaqnin sjellje autoritare, duke zbatuar rregulla të rrepta dhe duke i poshtëruar të burgosurit. Të burgosurit, nga ana tjetër, u bënë pasivë, të shqetësuar dhe, në disa raste, të thyer emocionalisht. Një i burgosur madje u desh të largohej pasi shfaqi shenja stresi ekstrem, pavarësisht se e dinte se skenari ishte vetëm një simulim.
Pse ndodhi kjo?
Eksperimenti i Zimbardos nuk kishte të bënte vetëm me atë që bëjnë njerëzit – kishte të bënte me arsyen pse e bëjnë. Ai argumentoi se situatat kanë më shumë pushtet sesa mendojmë. Njerëzit që përndryshe do të ishin të dhembshur ose racionalë mund të humbisnin lehtësisht veten kur vendoseshin në pozicione autoriteti ose nënshtrimi. Rojet nuk ishin njerëz të këqij, as të burgosurit nuk ishin të dobët. Në vend të kësaj, mjedisi krijoi një “efekt deindividualizimi”, ku përgjegjësia personale dukej se zhdukej, e zëvendësuar nga presioni për t’u përshtatur me dinamikën e grupit.
Ky koncept i “atribuimit situacional” u bë qendror për të kuptuar rezultatet e eksperimentit. Zimbardo sugjeroi që sjellja njerëzore është thellësisht e formuar nga faktorë të jashtëm – pushteti, struktura dhe mjedisi – më shumë sesa vetëm nga busulla morale individuale.
Burimi i artikullit: https://leapingfrog.in/the-power-of-role-lessons-from-the-stanford-prison-experiment/
Burimi i fotos:
https://www.instagram.com/p/BJyye4zgn8q/